راهنمای سفر به مشهد (قسمت دوم)2

سبزوار

سبزوار یکی از شهرهای استان خراسان رضوی است که در غرب این استان، در شمال شرق ایران و در فاصله ۲۰۰ کیلومتری غرب مشهد قرار گرفته‌ است. این شهر سابقا بیهق نام داشته‌ است. پس از حمله مغول به ایران، به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می‌شده‌ است.

سبزوار در گذشته در مسیر راه ابریشم قرار داشت. این شهر در مسیر راه آهن تهران - مشهد قرار ندارد و نزدیک‌‌ترین فاصله این راه‌آهن با سبزوار بیش از ۳۰ کیلومتر است، ولی در سال‌های اخیر دومین فرودگاه سبزوار ساخته شد که در خرداد ۱۳۸۵ این فرودگاه دارای پروازهای بین‌المللی شد. بعضی از کوه‌های اطراف سبزوار و قلاع و همچنین دهات نام شاهنامه‌ای دارند؛ مثل کوه دو یا دیو، قلعه دو یا دیو و بلاش آباد بنام بلاش، پادشاه اشکانی. شهر سبزوار از تهران تقریبا ۶۷۰ کیلومتر فاصله دارد.

درگز

جمعیت شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ به ۷۸۱۰۰ نفر است. سهم جمعیت این شهرستان از کل استان ۳/۱ درصد است، راه هوایی و ریلی ندارد و راه‌های زمینی منتهی به آن نیز از نوع راه شوسه است. مردم این شهرستان به زبان‌های ترکی، کردی، ترکمنی و فارسی صحبت می‌کنند.

شهرستان درگز به فاصله ۲۵۸ کیلومتری از مرکز استان واقع است. کوه‌های مهم آن عبارتند از الله اکبر (که از رشته کوه‌های هزار مسجد است)، کوه چوریک، کوه مانیس و کوه خرپشتی داغ. رودهای مهم آن نیز عبارتند از رود درونگر (که روی زندگی مردم منطقه اهمیت زیادی دارد)، رود زنگلانلو و رود قره تیکان. این منطقه به دلیل اینکه در داخل کوهستان هزار مسجد واقع است، دارای آب و هوای سرد کوهستانی است، اما در نواحی پست، گرم و پوشیده از مراتع وچمنزار است. مرکز شهرستان درگز آب و هوای گرم و نیمه مرطوبی دارد.

بیشتر آثار تاریخی این شهر به دوره افشاریه تعلق دارد

شهرستان درگز از چهار بخش مرکزی، نوخندان، چاپشلو و لطف‌آباد تشکیل شده است. درگز به علت مجاورت با مرز ایران و جمهوری ترکمنستان، اهمیت سیاسی و نظامی خاصی دارد. بیشتر آثار تاریخی این شهر به دوره افشاریه تعلق دارد؛ از جمله قلعه مستحکم کلات نادری که در نزدیکی نوار مرزی قرار دارد.

درگز هم اکنون شهری متوسط و آباد است و در شمال استان خراسان واقع شده است. مسجد نادری از مکان‌های دیدنی این شهر است. موزه حیات وحش این شهر نیز در چهل کیلومتری جنوب غربی آن، درپارک ملی تندوره (چهلمیر) قرار دارد.

خواف

خواف یکی از شهرهای استان خراسان است که تا چند سال پیش از بخش‌های شهرستان تربت حیدریه بود. تاریخ این شهر با تاریخ تربت حیدریه در هم آمیخته است. از آثار باستانی شهر خواف می‌توان از مسجد ملک زوزن در دشت خواف نام برد که متعلق به قرن هفتم هجری است. دیگر مراکز دیدنی آن نیز عبارتند از مسجدملک زوزن، مرسه غیاثیه‌ی خرگرد خواف، آسیاب بادی‌های منطقه‌ی خواف، کوشک سلامه‌ی خواف، مزار پیراحمد خوافی، بنای مزار خواجه‌یار خواف، یخدو، مسجد گنبد.

تربت حیدریه

تربت حیدریه در گذشته زاوه نام داشت. در قرن هفتم هجری، شیخ حیدر، عارف معروف در آنجا زندگی می‌کرد. تغییر نام این شهر از زاوه به تربت حیدریه، به احتمال زیاد به زندگی و آرامگاه این عارف بزرگ مربوط است. آثار تاریخی به جامانده در این شهر به دوران ساسانیان و قرن هفتم هجری تعلق دارد.

مراکز دیدنی تربت حیدریه عبارتند از آرامگاه قطب الدین حیدر، آرامگاه شیخ ابوالقاسم، آتشکده بازه هور و بقعه شاه سنجان.

تربت جام

تربت جام، کهن دیارعرفان، واقع درشمال شرقی گستره پهناور ایران، با فاصله ۱۶۵ کیلومتری از مشهد قرار دارد. مراکز دیدنی آن نیز عبارتند از برج علی آباد، آرامگاه شاه قاسم انوار، آرامگاه خواجه عزیزالله و مجموعه آرامگاهی تربت شیخ جام.

تایباد

این شهر تا چند سال پیش یکی از بخش‌های تربت جام بود. از آثار تاریخی این شهر می‌توان از مسجد مزار مولانا زین الدین نام برد که متعلق به سال ۸۴۸ ه.ق است.

مراکز دیدنی آن عبارتند از مناره کرات، آرامگاه خواجه عبدالله، آرامگاه شاهزاده قاسم، آرامگاه مولانا زین‌الدین ابوبکر، مسجد غیاثیه شاهرخ، مسجد مولانا، روستای حسینی، روستای سوران، روستای آبقه و روستای پشته.

سرخس

این شهر در گوشه شمال شرقی ایران، در مجاورت ترکمنستان قرار گرفته است. حد طبیعی منطقه را در جنوب، رودخانه کشف رود و حد شرقی را رود تجن (از پیوستن رودخانه هریرود و کشف رود) و حدود طبیعی غربی و جنوب غربی را آخرین امتدادهای ارتفاعات کپه داغ مشخص می‌کند. آثار دیدنی این شهر نیز عبارتند از مقبره لقمان بابا و رباط شرف.

چناران

نام این ناحیه در گذشته‌های بسیار دور «رادکان» بوده و سپس «ارداک» خوانده شده و ظاهرا از سال ۱۳۳۸ ه.ش به چناران تبدیل و مرکز آن رادکان تعیین شده است.

مکان های دیدنی آن عبارتند از شهر منیجان، دره وآبشار اخلمد، ‌مسجد جامع پیشین شهر و میل رادکان،

کلات

کلات نادری فلاتی وسیع و بخشی از دشت خاوران است. کلات درست در مرز شمال خراسان امروزی قرار گرفته و محدوده شمالی آن در خاک ترکمنستان است. دور تا دور فلات توسط کوه‌ها و صخره‌های پرشیب احاطه شده و کمتر جای نفوذ به داخل دارد؛ از این رو به درستی دژ طبیعی نام گرفته است. از آنجایی که کلات در نزدیکی جاده ابریشم بین شهرهای ماورا النهر (فرارود) و نواحی مرکزی فلات ایران قرار داشت، از دیرباز دارای اهمیت بود.

معروف‌ترین جاذبه دیدنی کلات نادری، قصر خورشید است

معروف‌ترین جاذبه دیدنی کلات نادری، قصر خورشید است. این قصر از ۶۵ برش سنگی ساخته شده و دارای سه طبقه زیرزمین همکف و بالا است. گچبری‌ها و طلاکاری‌های فراوانی در درون قصر دیده می‌شود و دیوارهای آن بارها برای یافتن گنج‌های نادر شکافته شده است. نکته جالب در معماری این بنا نقش پرندگانی مانند طوطی و میوه‌هایی مانند موز و آناناس است که حکایت از هندی بودن معماران قصر دارد؛ معمارانی که احتمالا نادر شاه از هند آورده بود. روبروی قصر خورشید مسجد گنبد کبود متعلق به دوران ایلخانان و احیا شده توسط نادر افشار دیده می‌شود که در شبستان آن یکی از سلاطین آل جلایر مدفون است. نرسیده به کلات و در ابتدای دوراهی باجگیران، آبشار زیبا و پرآب قره‌سو قرار دارد که در ایام تابستان تفرجگاه مشهدی‌ها است.

تنها راه ارتباطی کلات از طریق تونلی است که احداث آن پیش از انقلاب آغاز شده و بعد از انقلاب به پایان رسیده است. نکته عجیب درباره این تونل این است که ابتدای آن فراخ‌تر است و هر چه به انتهای آن نزدیک می‌شوید تنگ‌تر می‌شود. بعد از تونل، شهر کلات نادری به شکل مستطیل در کنار رود کلات ساخته شده است؛ همان رودی که در ادامه به دشت خاوران می‌رسد و پس از طی مسافتی به آمودریا می‌ریزد. 

یکی دیگر از بناهای تاریخی منطقه بند نادری است که در چهار کیلومتری شرق کلات قرار دارد. اصل این بنا متعلق به دوران سلجوقی است و در دوران نادر ترمیم شده است. تاج سد در حدود ۹۵ متر ارتفاع آن ۷۰ متر و ضخامت سد بین ۲۰ تا ۲۷ متر در نوسان است. آجر و ساروج در دیواره سد و سنگ و ساروج در قسمت‌های جانبی آن به عنوان مصالح به کار رفته است.

پایان کتیبه به علت مرگ نادر رها شده است

کتیبه نادری در دربند که یکی از ورودی‌های کلات است، روی سنگ نوشته شده است. ۲۴ بیت این کتیبه در رثای نادر، فرزند شمشیر، است که ۴ بیت اول آن فارسی و بقیه ترکی درگزی است. پایان کتیبه به علت مرگ نادر رها شده است. در کنار کتیبه نادر و بر بالای تنگه دربند، برج هشت متری ارغونشاه قرار دارد. این برج از کف رودخانه ۴۰ متر ارتفاع دارد. ورود و خروج به حصار کلات در گذشته از این برج مراقبت می‌شده است.

در کنار این‌ها باید به لوله کشی ۱۲,۰۰۰ متری اشاره کرد که به وسیله آن استادکاران ایرانی با تراشیدن دل سنگ‌ها با قطر یک متر و قرار دادن آنها با طولی در حدود ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر در کنار هم، آب را از آبشار قره‌سو به قصر خورشید می‌آوردند. در ارتفاعات بالای کلات قلعه‌ای به نام فرود دیده می‌شود و در شاهنامه فردوسی به کلات و نبردی که در آن بین ایرانیان و تورانیان به رهبری فرود، پسر سیاوش، در می‌گیرد اشاره شده است. 

از دیرباز و در دوران نادر شاه و تا زمان رضا شاه، برای جلوگیری از حمله تاتارها و ترکمن‌ها و ازبک‌ها، از آن سوی آمو، عشایر کرد، ترک، لر، عرب و فارس به اینجا کوچانده شده‌اند و همین باعث تنوع قومی و زبانی فراوانی در منطقه شده است.

در سراسر جنوب کلات کوه‌های هزار مسجد با پوشش جنگلی تنک دیده می‌شود. سراسر این ارتفاعات را جنگل‌های خودروی سرو کوهی یا ارس پوشانده است. چوب ارس بسیار مقاوم و سازگار با آب و هوای نیمه‌‌مرطوب و خاک اسیدی است. در ارتفاعات هزار مسجد غیر از ارس گونه‌های مختلف زرشک، نسترن، گردو و پسته‌ی‌کوهی نیز دیده می‌شود.

kojaro.com